Uprowadzenie rodzicielskie – definicja
Co to jest uprowadzenie rodzicielskie? Polega ono na tym, że jedne rodzic, naruszając prawo do opieki drugiego rodzica, w sposób bezprawny uprowadza bądź zatrzymuje dziecko. W sferze psychicznej takie działanie ma dla dziecka traumatyczne konsekwencje. Jakie działania mogą podjąć rodzice, którym uprowadzono lub zatrzymano dziecko, pomimo przysługującego im prawa do opieki? Jakie środki prawne mają do dyspozycji, gdy stawką jest nie tyle uprawnienie rodzica co zdrowie psychiczne i prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka?
Konwencja Haska
Należy niezwłocznie skorzystać z uprawnień, jakie daje tzw. Konwencja Haska (Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze 25.10.1980 r.). Kluczowym środkiem prawnym w odpowiedzi na uprowadzenie rodzicielskie, który kreuje Konwencja jest wniosek o powrót dziecka. Celem wszczętego postępowania poprzez złożenie takiego wniosku jest przywrócenie w sposób niejako automatyczny stanu faktycznego i prawnego, jaki istniał przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka.
Co należy udowodnić w sprawach o uprowadzenie rodzicielskie?
Rodzic, który wszczyna procedurę, powinien dążyć przed sądem do wykazania dwóch przesłanek, a mianowicie że:
1) Dziecko zostało uprowadzone z państwa, w którym bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało miejsce zwykłego pobytu. O ile brak definicji legalnej miejsca zwykłego pobytu, o tyle przyjęło się uważać miejsce pobytu jako rzeczywiste centrum życiowe dziecka. Aby pobyt zaś mógł być uznany za zwykły, musi charakteryzować się określoną długością odzwierciedlającą dostateczny stopień trwałości.
2) Uprowadzenie rodzicielskie lub zatrzymanie miało charakter bezprawny w rozumieniu art. 3 Konwencji. Oznacza to znaczy, że rodzicowi wnioskującemu o powrót przysługiwało w momencie uprowadzenia lub zatrzymania dziecka prawo do opieki przyznane zgodnie z prawem kraju, z którego dziecko zostało zabrane. W niektórych państwach wpisanie rodzica w akcie urodzenia dziecka nie oznacza automatycznie, że rodzicowi na gruncie prawa państwa zwykłego pobytu przysługuje prawo do opieki. W Irlandii czy Holandii, uzyskanie pełnego prawa do opieki na dzieckiem pochodzącym ze związku pozamałżeńskiego wymaga pewnych dodatkowych proceduralnych zabiegów.
Gdzie złożyć wniosek o nakazanie powrotu dziecka?
Po pierwsze, możemy złożyć wniosek do właściwego organu centralnego państwa. Po drugie, możemy złożyć wniosek bezpośrednio do właściwego sądu w kraju, w którym przebywa dziecko po uprowadzeniu rodzicielskim. Każda z tych możliwości stwarza inne ryzyka w praktyce i ma również zalety. Warto na pewno zaznaczyć, że postępowanie przed sądem wiąże się z tzw. przymusem adwokackim, czyli uprawniony rodzic nie może samodzielnie występować. W tej sytuacji konieczne jest skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika (radcy prawnego lub adwokata). Wybór między opcją pierwszą i drugą to przede wszystkim walka o czas.
Termin wykonania postanowienia Sądu o powrocie dziecka
Po zakończonym postępowaniu przed sądem, wydane zostaje postanowienie o odebraniu dziecka i nakaz zapewnienia przez rodzica uprowadzającego, powrotu dziecka do kraju. Powrót powinien nastąpić w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia.
Zalety postępowania w sprawach o uprowadzenie rodzicielskie
Zalety postępowania o wydanie nakazu powrotu dziecka w odpowiedzi na uprowadzenie rodzicielskie:
1) automatyzm postępowania – zakres kognicji sądu państwa wezwanego w sprawie o powrót dziecka jest dość wąski, ponieważ orzeczenie wydane w trybie Konwencji nie narusza istoty prawa do opieki. Sąd nie rozstrzyga o władzy rodzicielskiej ani nie ustala miejsca zamieszkania dziecka,
2) szybkość postępowania – orzeczenie kończące postępowanie powinno zostać wydane w terminie 6 tygodni. Zdarza się jednak, że z uwagi na ilość czynności w sprawie, nie udaje się zachować tego terminu.
Strategia procesowa w sprawach o uprowadzenie rodzicielskie
Na co należy zwrócić uwagę podczas postępowania, aby złożony wniosek okazał się skuteczny?
Dowody
Oto kluczowe elementy, które mogą mieć istotne znaczenie w sprawie dotyczącej uprowadzenia rodzicielskiego:
- Prawo do Opieki: Niezbędne są dokumenty potwierdzające prawo do opieki strony wnioskującej.
- Centrum Życia Dziecka: Istotne są dowody potwierdzające, że centrum życia dziecka znajduje się w konkretnej lokalizacji przy rodzicu składającym wniosek. Takie dowody mogą obejmować m.in. świadectwa szkolne, zaświadczenia o uczestnictwie dziecka w konkretne zajęcia pozalekcyjne oraz karty zdrowia z przychodni, w której zazwyczaj dziecko się leczy.
- Wykonywanie Prawa do Opieki: Po trzecie, istotne są dowody potwierdzające, czy rodzic ubiegający się o powrót dziecka faktycznie wykonywał swoje prawo do opieki. To może obejmować informacje dotyczące aktywnego zaangażowania rodzica w życie dziecka, takie jak uczestnictwo w jego edukacji i aktywnościach oraz regularne kontakty z dzieckiem.
- Zgoda na Wyjazd: Ostatecznie, ważne jest udowodnienie, czy rodzic ubiegający się o powrót dziecka wyraził zgodę na wyjazd dziecka za granicę lub czy zgoda obejmowała pobyt stały czy czasowy.
Opinia OZSS – zbyteczna w sprawie o uprowadzenie rodzicielskie
2) Kwestionowanie praktyki sądu polegającej na dopuszczaniu dowodu z opinii biegłych z Opiniodawczych Zespołów Sądowych Specjalistów (OZSS), gdy nie zachodzi taka potrzeba. Dowód opóźnia rozpoznanie sprawy, a ponadto często powoduje przerzucenie odpowiedzialności sądu za podjęcie decyzji na biegłych psychologów. Zadaniem biegłych powinno być jedynie naświetlenie wyjaśnianych okoliczności z punktu widzenia wiadomości specjalnych, takich jak np. stan psychofizyczny dziecka lub ustalenie możliwości ewentualnego znęcania się fizycznego lub molestowania seksualnego, jakiego mógłby się dopuścić rodzic wnioskujący o powrót. To sądy, a nie biegli powinny rozstrzygnąć, czy powrót dziecka do miejsca zwykłego pobytu postawi dziecko w sytuacji, która „przekracza to, czego można racjonalnie oczekiwać, iż dziecko zniesie”
Znaczenie czasu w sprawach o uprowadzenie rodzicielskie
3) Szybkość działania. W tej sprawie każdy dzień ma znaczenie. Upływ roku czasu zgodnie z przepisami, może unicestwić nasze wysiłki. Jeśli wniosek wpłynie po upływie roku od uprowadzenia lub zatrzymania dziecka, druga strona może podnosić, że dziecko zaaklimatyzowało się w nowym środowisku i w stanie faktycznym znajduje zastosowanie art. 12 zd. 2 Konwencji.
W Unii Europejskiej dodatkowy akt prawny regulujący uprowadzenie rodzicielskie
4) Rozporządzenie Bruksela II bis. Konwencja haska z 1980 r. jest podstawowym aktem prawnym regulującym cywilne aspekty uprowadzeń rodzicielskich. Na gruncie prawa unijnego należy jednak uwzględnić również rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń́ w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, tzw. rozporządzenie Bruksela II bis. Rozporządzenie obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich UE z wyjątkiem Danii, wzmacniając i uzupełniając Konwencję i wprowadza wymóg wysłuchania dziecka, jeśli pozwala na to jego wiek i stopień dojrzałości. Przyjmuje się, że im bardziej wiek dziecka jest bliżej granicy 16 lat zakreślonej przez Konwencję Haską, tym prawdopodobieństwo słuchania dziecka wyższe. Rozporządzenie wzmacnia również pozycję rodzica wnioskującego o powrót, wprowadzając obligatoryjne umożliwienie wnioskującemu o powrót wysłuchania go przed ewentualnym oddaleniem wniosku. Po trzecie, ogranicza możliwość oddalenia wniosku na podstawie art. 13 b Konwencji, jeżeli stwierdzono, że zostały poczynione odpowiednie ustalenia w celu zabezpieczenia ochrony dziecka po jego powrocie.
Kiedy Sąd odmówi powrotu dziecka?
4) Pamiętać należy o tym, że sąd może też ze względu na szczegółowo określone w Konwencji przesłanki (art. 13 b) odmówić wydania dziecka. W orzecznictwie wskazuje się jednak wielokrotnie, że wykładnia przepisów Konwencji nie może przekreślać jej celu, a wyjątki przewidziane w art. 13 b Konwencji należy interpretować ściśle, wskazując na konkretne okoliczności świadczące o poważnym zagrożeniu wystąpienia u dziecka szkody fizycznej lub psychicznej bądź groźbie postawienia go w sytuacji nie do zniesienia. Badanie przesłanek z art. 13b Konwencji nie może doprowadzić do przekształcenia się sprawy haskiej w długotrwałe postępowanie opiekuńcze.
Po więcej szczegółów proceduralnych dotyczących uprowadzenia rodzicielskiego, treść Konwencji i Ustawy, a także wzór samego wniosku, odsyłam na stronę Ministerstwa Sprawiedliwości